Kripto para dünyasında bilmeniz gereken bazı şeyler var. Kripto para dünyası hakkında okuduklarınızı daha iyi anlamak istiyorsanız veya dijital dünyanın yeni nesline ayak uydurmak istiyorsanız, kelime dağarcığınıza eklemeniz gereken 22 kripto para terimi var:
Blok zinciri (Blockchain)
Blok zinciri sıkça karşınıza çıkacak terimlerden biridir. Belirli bir kripto paranın şimdiye kadar yapılmış tüm işlemlerini saklayan dijital bir defter olarak tanımlayabiliriz. Bu işlemler bloklardan oluşur. Bir blok kapasitesini doldurduğunda yeni bir oluşturulur ve bu böyle devam eder. Bazı blok zincirleri tasarım gereği sınırlı sayıda bloğa sahipken, diğerlerinin sonsuz bir piyasa değeri vardır.
Blok zinciri tamamen halka açıktır. Böylece herkes her işlemi görebilir. Çoğu insan, hatta hükumetler kripto paraları, yasadışı faaliyetler için kullandıklarını düşünür. Ancak, blok zinciri sayesinde parayı takip etmek daha kolay olacaktır. Özellikle kimlik doğrulama yasaları geçerli ticari platformlarda.
Ancak, tamamen gizli blok zincirleri de mevcut. Örneğin Monero ve Grin. Bu blok zincirlerinde işlemleri herhangi bir adrese bağlamak mümkün değildir. Tamamen anonim işlemler yapmakla ilgilenen kullanıcılar için geliştirilmiştir.
Blok zincirinde, dijital defterin depolandığı merkezi bir konum yoktur. Bunun yerine, dünyadaki farklı bilgisayarlara ve sunuculara tek tek kopyalanır. Bu nedenle, merkeziyetsiz bir yapı olarak kabul edilir.
Merkeziyetsiz Finans (DeFi)
Kısa adıyla DeFi, geleneksel finansa alternatif olan sistemlerin genel adıdır. DeFi, bankacılık, para yönetimi, ödeme işlemleri, sigorta gibi işlemleri kapsar. DeFi ürünleri ve hizmetleri, tarihsel olarak ayrıcalıklı bir sektör olan finans sektörüne demokratik erişim sağlar.
Adres (Address)
Kripto para birimleri blok zincirinde benzersiz adreslerle tanımlanır. Blok zincirini bir GPS ve kripto para adresinizi hedeflenen adres olarak düşünebilirsiniz. Adres olmadan kriptolar depolanamaz, blok zinciri varlığını onaylayamaz veya doğrulayamaz. Bu nedenle, uygun bir cüzdan adresi olmadan bir kripto paraya sahip olamazsınız.
Her işlem onaylandığında, cüzdanınızın değeri adresinize göre güncellenir. Adresler para birimine bağlı olarak farklı biçimlerde görünebilir. İnsanların okuması için oldukça karmaşıktır.
Cüzdan (Wallet)
Kripto cüzdan, kripto paralarınızın saklandığı yerdir. Cüzdanınızın düzgün çalışması için adres içermesi, 12 kelimelik anahtar cümle içermesi gerekir. Sıcak ve soğuk cüzdan gibi çeşitli cüzdan türleri vardır. Kripto paranızı depolamak için bir uygulama veya web sitesi kullanıyorsanız, bu bir sıcak cüzdandır.
Kripto varlıkları donanımsal bir cihaz içerisinde saklanması yöntemi ise soğuk cüzdan olarak adlandırılır. Soğuk cüzdanların internete erişimi olmadığı için daha güvenli olduğunu düşünebiliriz.
Altcoin
Bitcoin dışındaki diğer kripto paralara altcoin deniyor. Bitcoin 2011’de piyasaya çıktığından beri binlerce altcoin türedi. Bazı altcoinler piyasaları değiştirir ve trendleri şekillendirirken, bazıları dolandırıcılık amacıyla kurulmuştur. Ethereum şu anda dünyanın en büyük altcoinidir.
Merkeziyetsiz uygulamalar (dApps)
Blok zinciri üzerine inşa edilmiş açık kaynaklı uygulamalardır. Ethereum, dApps’lerin doğduğu yer olarak kabul edilir. Ethereum, geliştiricilerin blok zinciri üzerinde yeni uygulamalar oluşturmasını sağlama fikri üzerine kurulmuştur.
dApp’leri anlatmak için genel bir tanım yoktur. Ancak, tüm dAppl’lerin birkaç ortak noktası vardır: açık kaynaklı, merkeziyetsiz, ödüllendirici ve bir protokole sahip.
Dijital Para
Kripto para gibi yalnızca sanal dünyada mevcuttur. Ancak, kripto para ile benzerlik göstermez.
Dijital para güvene bağlıdır. Bir işlemi gerçekleştirmek için birden fazla kuruma ihtiyaç duyarsınız. Kripto parada işlem yaptığınızda işlemler ve kayıtlar gerçek zamanlı olarak doğrulanır.
Örnek olarak internette bir ürün sattığınızda, karşı tarafın ödeme işlemlerini veya geçmişini göremezsiniz. Ödemeyi almak için bir bankaya veya ödeme sistemine güvenirsiniz.
Halka Açık Defter (Public Ledger)
Her blok zincirinin kendi defteri vardır. Bu defter halka açık olduğundan, blok zincirinde yapılan her işlemi görebilirsiniz. Bu linkte Bitcoin’in halka açık defterini görebilirsiniz.
İtibari para (Fiat para)
İtibari para devlet desteklidir ve altın gibi herhangi bir emtia tarafından desteklenmez. Bu paraların karşılığı yalnızca devlet itibarıdır. Türk lirasi bir itibari paradır. Türkiye Cumhuriyeti kötüye giderse, itibari para da değer kaybeder. Kripto paralar genellikle en yaygın kullanılan itibari para olan ABD doları ile kıyaslanır.
Madencilik
Madencilik, blok zincirindeki yeni işlemleri doğrulama sürecidir. Madenci, işlemleri şifreleme görevini yapmak için bilgisayar gücünü kullandırma karşılığında kripto para kazanır.
Gas
Blok zinciri üzerinde bir işlem yaptığınızda, bir ücret ödemeniz gerekir. Bu ücrete gas fiyatı denir. Temelde kripto para almak için madenciye bir para ödemiş oluyorsunuz. Daha hızlı işlem için daha yüksek ücretler veya daha yavaş işlem için daha düşük ücret ödeyebilirsiniz.
Gas fiyatları, kripto piyasaların karşılaştığı en büyük zorluklardan biridir. Kripto paraların daha yaygın hale getirebilmek için enerji maliyetlerini düşürmenin bir yolu bulunması gerekir.
Birinci Coin Arzı (Initial Coin Offering)
Birinci coin arzı veya kısaca ICO, projeler ve yeni başlayanlar için finansman sağlamak için yeni bir yöntemdir. Neredeyse her hafta yeni bir ICO’ya katılabilirsiniz. Ancak, doğru olanı bulmak samanlıkta iğne aramaya benzer.
Non-fungible tokens (NFT)
Türkçeye çevrilmiş adıyla değiştirilemez tokenlar, akıllı sözleşmeler kullanarak sanal dünyada sanat, müzik ve koleksiyon parçaları alım satım işlemlerine olanak tanır.
Private Key
Kimseyle paylaşmamanız gereken çok önemli sayı ve harfler dizisidir. Birisi private key’inize erişebilirse, anında tüm paranızı kaybedebilirsiniz. Private key, kripto paranızı satarken veya çekerken işlemleri doğrulamak için gereklidir.
Public Key
Kullanıcının hesabına kripto para transfer edilebilmesini mümkün kılan bir tür şifreleme kodudur.
Seed
Bir kripto para cüzdanına erişim sağlanmasına olanak tanıyan kelime grubudur. Seed denen kelime grubunu bilgisayarınızda saklamanız tavsiye edilmez.
Akıllı sözleşme (Smart Contract)
Yasal bir sözleşme gibi düşünebiliriz. Ethereum blok zinciri ve NFT’lerin temel bir özelliğidir.
Akıllı sözleşmeler, yasal sözleşmeler gibi, birden fazla tarafı bir şeyden sorumlu tutar. Her iki taraf da sözleşmenin şartlarını kabul etmeden önce programlamayı görebilir ve onaylayabilir. Bu da onu tamamen şeffaf hale getirir.
Proof of Authority (PoA)
Türkçe karşılığı yetki kanıtı diyebiliriz. PoA kapsamında işletilen bir blok zincirinde, birkaç belirli düğüme, bir madencinin blok oluşturma yeteneğini onaylama hakkı veya yetkisi verilir. Bu, proof-of-work modelinin daha hızlı bir alternatifidir, ancak daha merkezidir.
Proof-of-Work (PoW)
PoW, madencileri ödüllendirmek için kullanılan geleneksel bir yöntemdir. Madencilerin, bir işlemi doğrulama sürecine bir değişken bağlayarak çabalarını göstermelerini gerektirir. Doğrulanan blok, işin tamamlandığını kanıtlar ve madenciyi ödüllendirir. Çok fazla enerji harcayan bir sistemdir.
Proof of Stake (PoS)
PoS, bir kişinin sahip olduğu madeni para sayısına göre kripto para doğrulamasını veya madenciliği yapmasını sağlar. Bu modele göre, bir madencinin işlemde payı varsa bir ağa saldırma olasılığı daha düşük olacaktır.
SegWit
SegWit, dijital imza verilerini işlem verilerinden ayıran süreci ifade eder. Bu, daha fazla işlemin bir bloğa sığmasını sağlayarak işlemlerin hızını artırır. Blok zincirleri için iyi bir katma değerdir.
Balina (Whale)
Genel olarak internette büyük oyunculara balina denir. Kripto para dünyasında da en değerli kripto adresleri için kullanılan bir terimdir. Yaklaşık 2000 adet Bitcoin adresi vardır ancak, 100 bin BTC’ye sahip adres sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Bu adreslere balina diyebiliriz.
Kripto para piyasalarında parayı takip etmek adına, balinaların yaptığı işlemleri kopyalayan gruplar vardır.
