Geçenlerde sosyal medyada “yeme içme defilesi” paylaşımları gördüm. Hostesler ellerinde farklı yemeklerle podyuma çıkmıştı. Meğerse Türk Hava Yolları (THY), Türk ve dünya mutfağının en güzel örneklerini sunduğu ikramları yeniliyormuş. Seyahat zevkini artıracak ve yolculukları unutulmaz kılmaya çalışacak iddiasıyla 300’den fazla tatla zenginleşen yeni menüsünün tanıtım toplantısıymış.
Uçakta yemek, eskiden beri gardımı almamı gerektiren bir durumdu. Hele çok seyahat ediyorsanız, daha fazla dikkat etmeniz gereken bir durumdur. Hele ekonomi sınıfında uçuyorsanız…
Ekonomi sınıfının yemekleri deyince, yapay tatlı bir tavuk veya hamurlaşmış makarnaya talim etmek etmektir. Bir ara Atlasjet sıcak sandviçler sunuyordu, o da kayboldu.
Dünyanın en pahalı ve rekabetçi restoranları!
Ancak, uçak seyahatinde “first class” bilet almışsanız, dünyanın en pahalı ve en rekabetçi restoranına da bilet almışsınız demektir. Evet, dünyanın en pahalı restoranları uçaklardadır. Rakamlara bakınca, THY’nin yemek defilesi yaparak, bu özelliğini göstermeye çalışmasının haklılığı daha iyi anlaşılacaktır.
En pahalı restoran olduğunu şu örnekte de görebiliriz:
Şimdiye kadar satılan en pahalı uçak bileti, Etihad Havayolları’nın “The Residence” süitinde New York City’den Abu Dabi’ye tek yönlü bir uçuştu. Bilet 66.000 dolara (1 milyon 300 bin lira civarında) mal oldu ve özel bir yatak odası, özel bir banyo, bir oturma odası ve kişisel bir uşak içeriyordu. Süit, bir Airbus A380’in üst güvertesinde yer almaktadır ve dünyanın en lüks birinci sınıf deneyimidir.
Küresel havayolu catering endüstrisi, 2022’de 26 milyar dolar değerine ulaştı. Buna ticari uçuşlarda yolculara sağlanan yiyecek, içecek ve diğer hizmetlerin maliyeti dahildir. Endüstrinin 2022’den 2027’ye kadar ortalama yıllık yüzde 3,5’lik büyüme hızına erişmesi bekleniyor.
Havayolu ikramları için yüzde 35 ile en büyük pazarın, havacılıkta da en yoğun bölge olan Kuzey Amerika’dır. Ardından Avrupa en büyük pazar olurken, onu Asya-Pasifik ve Ortadoğu takip ediyor.
Havayolundaki rekabet, catering endüstrisinde büyümenin itici gücü!
Pandemi sonrası hızla toparlanan havayolu taşımacılığındaki rekabet, havayolu catering endüstrisindeki büyümenin ana itici gücü oluyor. Artan yolcu sayısının yanı sıra düşük maliyetli taşıyıcıların büyümesi ve birinci sınıf uçak içi yemeklere olan artan talep rekabeti körüklüyor.
Havayolu catering endüstrisindeki başlıca oyuncular arasında Gate Gourmet, LSG Sky Chefs ve THY’nin yemek servisi şirketi Do&Co yer alıyor.
Havayolu catering endüstrisi rekabetçi bir pazardır. Büyük oyuncular, ürünlerini ve hizmetlerini geliştirmek için sürekli yenilik yapıyor ve yeni teknolojilere yatırım yapıyorlar ama bence asıl rekabet alanı sunulan yemek kültürüdür. İşin o kısmına girmeden önce biraz daha rakam vermek istiyorum.
ABD’de havayolu catering endüstrisi yurtiçinde 3,9 milyar dolar değerinde. İç hat uçuşunda bir yemeğin ortalama maliyeti 6 dolar. Eğer uluslararası bir uçuş söz konusu ise bir yemeğin ortalama maliyeti 15 dolar. Haliyle bunlar ekonomi sınıfı servislerin fiyatıdır. Bütün dünyada olduğu gibi, en popüler uçak içi yemekler tavuk, makarna ve sandviçlerdi. En popüler in-flight içecekleri kahve, çay ve sudur.
Bir arkadaşım 2000’li yılların başında, ayranın Türkiye’de uçaklarda içecek olarak servis edilmesi için epey uğraş vermişti.
5 milyar insana yemek servis edilecek
Uçaklar, hem en pahalı restoranlar hem de en kalabalık müşteri topluluğuna hitap eden mekanlardır. Çünkü, küresel havayolu endüstrisinin 2021’de 4,5 milyar yolcu taşıdığını ve bu yıl da 5 milyar insana uçaklarda yemek servis edileceğini unutmayalım.
Ortalama bir havayolu yolcusu, bir uçuşta yiyecek ve içeceklere yaklaşık 10 dolar harcıyor. Yine, ortalama havayolu yemeğinin üretilmesinin maliyetinin yaklaşık 5 dolara mal olduğu biliniyor.
Bu, 2021 yılındaki uçuşlarda yiyecek ve içecek satışlarından elde edilen toplam gelirin 45 milyar dolar civarında olduğu anlamına geliyor. Ancak bu gelirin tamamı yemek şirketlerine gitmiyor. Havayolları, yiyecek ve içeceğin satıldığı havaalanları gibi genellikle gelirden bir pay alıyor.
Havayolları ve havaalanları tarafından alınan paylar dikkate alındıktan sonra, dünyadaki tüm havayollarının catering hizmetlerinin toplam yiyecek ve içecek bütçelerinin tahmini ekonomik büyüklüğü 28 ila 30 milyar ABD doları civarında olduğu tahmin ediliyor. Bunlara özel uçaklardaki yemek ve içecek servisleri dahil değildir.
Küresel havayolu endüstrisi büyümeye devam ettikçe bu rakamın önümüzdeki yıllarda artması bekleniyor. Buna ek olarak, düşük maliyetli taşıyıcıların yükselişinin, havayollarına yiyecek ve içecek maliyetlerini düşürmeleri için baskı yapması bekleniyor ve bu da yemek hizmetlerine olan talebin artmasına neden olabilir.
Uçuşlarda yiyecek ve içecek satın alan yolcuların oranının yüzde 70 civarında olduğu tahmin ediliyor. Haliyle, havayolu catering endüstrisinin geleceği parlak görünüyor.
Küresel ekonomi büyümeye devam ettikçe, hava yolculuğuna olan talep de artacaktır. Bu, her yıl uçan yolcu sayısında bir artışa yol açacak ve bu da uçuşlarda yiyecek ve içecek talebinin artmasına yol açacaktır. Havayolu catering endüstrisi bu talebi karşılamak için iyi bir konumda ve önümüzdeki yıllarda büyümeye devam ediyor.
Havacılık istihdamda da var!
Küresel havacılık sektörü, dolaylı olarak 65,5 milyon kişiye istihdam sağlayan ve küresel GSYİH’ya 2,7 trilyon dolar katkıda bulunan önemli bir ekonomik itici güçtür. Havacılık bir ülke olsaydı, GSYİH’ya göre G20 Zirvesi’ne kabul edilirdi.
Havacılık, istihdamdaki en önemli sektörlerin başında geliyor. 28,7 milyon kişiyi istihdam eden havayolu endüstrisinin yanı sıra, havaalanı endüstrisi 17,4 milyon kişiyi istihdam ederken, hava seyrüsefer hizmeti sağlayıcısı endüstrisi 4,8 milyon kişiyi ve uçak imalat endüstrisi 4,7 milyon kişiyi istihdam ediyor.
Ancak, havacılık sektörü, artan yakıt maliyetleri, çevre düzenlemeleri ve güvenlik tehditleri de dahil olmak üzere bir dizi zorlukla karşı karşıya.
Sektör ayrıca küresel ekonominin büyümesi ve artan hava yolculuğu talebi gibi bir dizi fırsatla da karşı karşıyadır.
Havacılık sektörü önemli bir doğrudan yabancı yatırım kaynağıdır. 2021’de havacılık sektörü 100 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım çekti.
Havacılık sektörü, inovasyonun önemli bir itici gücüdür. Sektör, dronlar ve elektrikli uçaklar gibi sürekli yeni teknolojiler geliştiriyor. Bunun uçak içi yiyecek sektörünü nasıl etkileyeceğine şimdilik karar vermek zor.
Havacılık sektörü, çevreye önemli bir katkıda bulunuyor. Sektör çevresel etkisini azaltmak için çalışıyor ve sürdürülebilir havacılık yakıtları gibi yeni teknolojilere yatırım yapıyor.
Biletlerin yüksekliğinin bir sebebi de yemek servisleri!
İşte satılan diğer bazı pahalı uçak biletleri: Emirates ile Los Angeles’tan Dubai’ye 31.000 dolara tek yönlü bilet… Korean Air ile New York City’den Pekin’e 28.000 dolara tek yönlü bilet… Cathay Pacific’te Londra Heathrow’dan Hong Kong’a 22.000 dolara tek yönlü bilet…Londra Heathrow’dan Virgin Atlantic’teki Los Angeles’a 22.000 dolara tek yönlü bilet…Biletlerin maliyetinin yüksek olmasının bir sebebinin de, yemek servisleri olduğunu unutmayalım.
Bir uçak biletinin fiyatı havayolu, rota, yılın zamanı ve koltuk mevcudiyeti dahil olmak üzere bir dizi faktöre bağlı olarak değişebiliyor. Bununla birlikte, en pahalı uçak biletleri alanlar genellikle ünlüler, şirket yöneticileri ve politikacılar gibi yüksek profilli bireyler olarak dikkat çekiyor.
Yemek servislerinin çeşitleri ve kalitesi yanı sıra en önemli özelliği dini, kültürel ve tıbbi özellikler taşımasıdır. Dünyanın hiç bir restoranında bu kadar özen ve detay bulamazsınız. En çok yemek menüsü çeşidine sahip havayolu Emirates biliniyor. Emirates, tüm diyet ihtiyaçları olan yolcuları karşılamak için çok çeşitli yemek menüleri sunuyor: Helal, koşer, vejetaryen, vegan, glutensiz, laktozsuz, diyabetik, kalp sağlığı, az yağlı, düşük kalorili yiyecekler gibi…
Bir Uzakdoğu seyahatinde, bilet rezervasyonumu arkadaş yaparken, bana da Helal Menü seçeneğini işaretlemiş. Gelen yemek Hint Mutfağına özgü bir çeşit idi ve ben maalesef yiyemedim. Genelde vejeteryan menüleri daha uygun buluyorum. Ama uçaklarda başka beklenmedik durumlar da yaşanıyor.
Hatırlarsanız, bir dönem “Türk Fındığını tanıtmak” amacıyla, THY’de bütün yolculara fındık ikram edilirdi. Şimdi görmüyoruz. Sebebi ise, uçakta fındık, fıstık alerjisi olan bir yolcunun olma ihtimalidir. Bazen, yolculuklarda “Lütfen fıstık, çikolata yemeyin!” diye anons yapılmasının sebebi de budur.
Mesela, Emirates’in karşılaştığı tıbbi durumlardan bazıları şunlar olmuş: Alerjiler, şeker hastalığı, kalp hastalığı, çölyak hastalığı, laktoz intoleransı, gluten intoleransı, soya intoleransı, yer fıstığı alerjisi, ağaç fıstığı alerjisi, deniz ürünleri alerjisi gibi…
Ayrıca farklı yaş grubuna göre de menüler yer alıyor: Çocuk menüsü, yaşlılar için yumuşak ve püre çeşitleri, yutma sorunu olanlar için disfaji yemekleri hatta tüple beslenenler için çeşitler…
Buna rağmen, yakın tarihli bir ankete göre, Emirates müşterilerinin yalnızca yüzde 1’i havayolunun yemek hizmetinden memnun olmadığını belirtiyor. Bence iyi bir rakam.
Bağımsız bir araştırma firması tarafından yürütülen anket, müşterilerin Emirates’in yemek hizmetinden memnuniyetlerini 1 ila 10 arasında bir ölçekte derecelendirmelerini istedi. Ortalama puan 9,2 idi, ki bu çok yüksek bir oran.
Havayolu yemeklerinden memnuniyetsizliğin nedenleri
Havayolu şirketlerinin yemek hizmetlerinin genel memnuniyetsiz müşteri oranı yaklaşık yüzde 20’dir.
Müşterilerin havayolu yemeklerinden memnun olmamalarının başlıca nedenleri ise: .
. Yemek taze veya çekici değil.
. Yemek yeterince sıcak veya soğuk değil.
. Yemekler zamanında servis edilmez.
. Gıda uygun şekilde paketlenmemiştir veya mühürlenmemiştir.
. Yemek müşterinin sipariş ettiği şey değil.
. Yemekler kirli ve hijyenik olmayan bir ortamda servis ediliyor.
. Yemekler aşırı pahalı.
THY ve Emirates, Business Class yolcularına çok çeşitli yemek seçenekleri sunuyor. Menüdeki yiyecek öğelerinin tam sayısı, uçuş rotasına ve yılın zamanına bağlı olarak değişir, ancak tipik olarak yaklaşık 20-30 farklı ana yemek seçeneği mevcut. Ana yemeklere ek olarak, yolcular çeşitli mezeler, tatlılar ve içecekler arasından seçim yapabilirler.
THY’nin Business Class menüsünde geleneksel Türk yemekleri ile dünya mutfağının bir karışımı yer alıyor. En popüler ana yemek seçeneklerinden bazıları; Adana kebap, İskender kebabı, pide, lahmacun, mantı, dolma, baklava, Türk lokumu.
Emirates’in Business Class menüsünde ayrıca geleneksel Emirati yemekleri ve uluslararası mutfağın bir karışımı bulunuyor. En popüler ana yemek seçeneklerinden bazıları; Machboos, harees, kabsa, şiş tavuk, falafel, humus, baklava, luqaimat…
Havada yemek şov!
Havada rekabet kızışınca, havayolu şirketleri de müşterilerine şimdiye kadar duymadığınız yemek şovları da yapmaya başlıyorlar. Havacılık tarihine de giren en ilginç yemeklerden bazıları:
. 1972’de Pan Am, Japonya’ya yaptığı uçuşlarda bir Space Food Stick (Uzay Yemek Çubuğu) sundu. Space Food Stick, mutfak eşyaları olmadan yenmek üzere tasarlanmış uzun, ince ve çiğnenebilir bir atıştırmalık.
. 1983’te Qantas, Avustralya uçuşlarında bir “Kanguru Kuyruğu” teklif etti. Kanguru Kuyruğu, sebzelerin bir tarafıyla servis edilen küçük, kavrulmuş bir kanguru kuyruğu.
. 1990’da Singapur Havayolları, Singapur uçuşlarında bir “Durian Cake” sundu. Hoş olmayan güçlü kokusuyla bilinen ama lezzeti nefis olan bir meyve olan Durian’ı uçağa almak başlı başına bir cesaretti.
. 2000 yılında British Airways, Hindistan uçuşlarında bir “Tavuk Tikka Masala” teklif etti. Tavuk Tikka Masala, yoğurt ve baharatlarla marine edilmiş ve daha sonra domates bazlı sosta pişirilmiş tavukla yapılan popüler bir Hint yemeği.
. 2010 yılında Emirates, Rusya uçuşlarında “Havyar ve Şampanya” hizmeti sundu. Havyar ve Şampanya servisi, çeşitli havyar, şampanya ve diğer kaliteli yiyecekleri içeren lüks bir deneyimdi.
Bunlar, havayolu şirketleri tarafından yıllar boyunca sunulan birçok ilginç yemekten sadece birkaçı. Havayolu yemekleri, Space Food Stick günlerinden bu yana uzun bir yol kat etti ve bugün yolcular uçuşlarında çok çeşitli lezzetli ve besleyici yemeklerin tadını çıkarabiliyor. Yeter ki bilet fiyatını verebilecek gelirin olsun.
Çevrimiçi ve mobil sipariş sistemlerinin ortaya çıkmasının pazar büyüklüğünü ve büyümesini daha da artırması bekleniyor. Yani, rekabet alanı bundan sonra bambaşka boyutlara ulaşabilir.
THY’nin yemek defilesinin anlamı, bu rekabet alanını görünce daha iyi anlaşılıyor.
